Informacje na temat koloru szlaku turystycznego zazwyczaj umieszczona jest bardzo wysoko w folderach je opisujących. Czasami taki zabieg może być bardzo mylący, gdyż przeciętny turysta kojarzy kolor szlaku z jego trudnością. Jednak czy to jest właściwe? Co oznacza kolor szlaku turystycznego? Czy kolor szlaku turystycznego mówi o jego trudności? Jak w takim razie układać trasę wycieczki? Dowiecie się tego z niniejszego wpisu! Miłej lektury!
Szlak turystyczny – co to jest, skąd się wziął i kto za niego odpowiada?
Najogólniej szlak turystyczny to trasa turystyczna oznaczona specjalnymi symbolami i/lub znakami, które wyznaczają jej przebieg i pomagają się odnaleźć w terenie. W Polsce wyróżniamy szlaki:
- piesze (nizinne i górskie),
- rowerowe (nizinne i górskie),
- jeździeckie (nizinne i górskie),
- narciarskie (nizinne i górskie),
- historyczne,
- przyrodnicze,
- motorowe.
Dodatkowo możecie zetknąć się ze szlakami spacerowymi czy ścieżkami dydaktycznymi. Według danych GUSu z 2017 roku, obecnie mamy ponad 78 tys. km szlaków różnego typu – najwięcej pieszych nizinnych, później rowerowych, na trzecim miejscu są szlaki piesze górskie. Najwięcej kilometrów szlaków jest w województwie małopolskim, najmniej w województwie opolskim – różnica wynosi ok. 8 tysięcy kilometrów. Generalnie szlak turystyczny pojawił się w momencie, gdy turystyka krajowa i górska zaczęły rozwijać się na masową skalę. A wraz z rozwojem szeroko pojętej turystyki, zaczęły powstawać organizacje turystyczne. Jedną z takich organizacji było Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie, którego celem statutowym było zachęcanie, ale i stworzenie warunków do odwiedzania gór.
Pierwszy górski szlak wyznaczył w 1880 roku Leopold Wajgel (Krasny Łuh – Howerla), a w 1887 roku Walery Eliasz wyznaczył po dziś dzień jeden z najpopularniejszych szlaków górskich w kraju – ścieżkę do Morskiego Oka. 0d 1893 roku zaczęły powstawać też szlaki w Beskidach – znakowane przez niemieckie Beskidenverein. I tutaj mamy pewną historię, o której warto pamiętać wspinając się na Babią Górę Percią Akademików. Otóż wiąże się to z tzw. wojną na pędzle, która rozegrała się w latach 1925-1927 między już wtedy Polskim Towarzystwem Tatrzańskim, a niemieckim Beskidenverein. Wojna polegała na przemalowywaniu oznaczonych już szlaków turystycznych konkurencji. I tak w jeden dzień – 11 czerwca 1925 roku – ówczesny gimnazjalista Władysław Midowicz wyznaczył żółty szlak na Babią Górę zwany Percią Akademików. Na szacunek i zapamiętanie zasłużyli sobie również profesor Stanisław Metra wraz z synem Józefem, którzy w wakacje 1927 roku przeznakowali prawie wszystkie oznaczenia BV w obrębie Babiej Góry i Pilska.
Nowoczesną historię znakowania i ekspansji szlaków turystycznych na tereny inne niż górskie liczymy od zakończenia II wojny światowej i połączenia PTT i PTK w PTTK. Od tego momentu też Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze ma monopol na znakowanie szlaków turystycznych w Polsce – na terenie parków narodowych robi to w porozumieniu z ich dyrekcją. Współcześnie pojawiają się nowe szlaki, które tworzone są przez lokalne organizacje i samorządy, czasami z własnej woli, czasami w porozumieniu z PTTK.
Osoby, które zajmują się oznaczaniem szlaków zwane są „znakarzami”. Do głównych zadań grup znakarskich należą:
- kontrolują stan szlaków – poprawiają oznakowanie, sprawdzają stan infrastruktury;
- likwidują dotychczas istniejące szlaki – jeśli już nie spełniają kryteriów;
- projektują nowe szlaki.
Znakarze działają na podstawie Regulaminu Znakarza Szlaków Turystycznych PTTK.
Gdzie początek, a gdzie koniec, czyli o różnych oznaczeniach na szlakach
Główną zasadą jest to, że szlaki zaczynają się w centrach miejscowości lub przy przystankach komunikacji zbiorowej. W mniejszych miejscowościach wszystkie szlaki powinny rozpoczynać się w jednym miejscu. Ma to ułatwić poruszanie się po nich przeciętnemu turyście.
Początkowo szlaki znakowano cynobrem, czyli minerałem o czerwonawej barwie. Pierwsze znaki szlaków miały postać pojedynczego, prostokątnego paska. Z czasem, dla lepszej widoczności, zaczęto dodawać drugi pasek w kolorze białym. Pierwszą instrukcję znakowania szlaków turystycznych przygotował Feliks Rapf. Znalazł się w nim pierwowzór znaku znanego i używanego do dzisiaj: dwie białe kreski na górze i na dole, rozdzielone kolorowym paskiem o wymiarach 9×15 cm. Na trasie spotkacie się też z tzw. „znakami specjalnymi” – informującymi o ważnych zmianach, które następują w trasie.
- prostokąt z dwoma białymi pasami na zewnątrz i paskiem w kolorze szlaku wewnątrz jest podstawowym oznaczeniem, z którym będziemy się spotykać na szlaku;
- białe koło z mniejszym kołem w środku w kolorze szlaku – informuje nas o początku szlaku pieszego. O jego rozpoczęciu powinna też informować tablica, ale jeśli jej zabraknie na pewno powinniśmy trafić właśnie na takie koło. Takie same oznaczenie powinniśmy spotkać na końcu szlaku;
- prostokąt standardowego oznaczenia ze złamaniem pod kątem 90 lub 135 stopni – informuje nas o zmianie kierunku szlaku. Jest on umieszczany przed skrętem/ zmianą kierunku, zaś zaraz po skręcie natrafimy na strzałkę w takiej samej kolorystyce, co główne oznaczenie. O nagłej i niespodziewanej zmianie szlaku poinformuje nas zaś wykrzyknik umieszczony przy zwykłym oznaczeniu szlaku.
Generalnie znaki szlaku powinny być umieszczone co 200 m, co ciekawe oznaczenia szlaku rowerowego powinny się z kolei pojawiać co 400 m. Znaki i symbole umieszczone są zazwyczaj na drzewach, skałach, latarniach czy też innych budynkach prowadzących według niego.
Na trasie, którą się poruszamy, często występować mogą kombinacje szlaków, co oznacza, że różne szlaki mogą iść równolegle np. szlak pieszy i konny, czy szlak rowerowy i konny.
Czy kolor szlaku turystycznego ma znaczenie?
Ma, ale nie takie o jakim myśli zdecydowana większość laików, która wybiera się na szlak po raz pierwszy. Otóż kolor szlaku pieszego nie odpowiada bezpośrednio za jego trudność. Bezpośrednia zależność między kolorem szlaku, a jego trudnością występuje tylko w przypadku szlaków narciarskich, gdzie szlak zielony jest najłatwiejszy, a czarny najtrudniejszy. Przy pozostałych rodzajach, tak naprawdę kolory są umowne.
Szlaki piesze – nizinne i górskie:
Występuje pięć kolorów szlaków turystycznych pieszych nizinnych i górskich:
- Szlak czerwony – główny szlak dalekobieżny, poprowadzony przez najciekawsze tereny i najważniejsze punkty w danym regionie np. Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego
- Szlak niebieski – szlak dalekobieżny, poprowadzony przez najważniejsze atrakcje np. Szlak Warowni Jurajskich, międzynarodowy szlak niebieski E3, szlak z Morskiego Oka przez Świstówkę do Doliny Pięciu Stawów Polskich (Tatry)
- Szlak zielony – szlak dojściowy do innych szlaków lub najkrótsza droga dojścia do głównej atrakcji regionu np. Szlak Zamków Piastowskich,
- Szlak żółty – szlak łącznikowy do innych szlaków np. Perć Akademików w Beskidach, szlak z Karpacza do schroniska PTTK „Nad Łomniczką” (Karkonosze)
- Szlak czarny – krótka droga dojściowa np. na Smerczyński Staw z Hali Ornak (Tatry) czy z Doliny Pięciu Stawów Polskich na Kozi Wierch (Tatry)
Początkowo szlaki znakowano cynobrem, czyli minerałem o czerwonawej barwie. Pierwsze znaki szlaków miały postać pojedynczego, prostokątnego paska. Z czasem, dla lepszej widoczności, zaczęto dodawać drugi pasek w kolorze białym. Pierwszą instrukcję znakowania szlaków turystycznych przygotował Feliks Rapf. Znalazł się w nim pierwowzór znaku znanego i używanego do dzisiaj: dwie białe kreski na górze i na dole, rozdzielone kolorowym paskiem o wymiarach 9×15 cm.
Historycznie rzecz ujmując, szlaki piesze przebiegające ze wschodu na zachód znakowane były na czerwono, szlaki biegnące na osi północ-południe na niebiesko. Współcześnie, jeśli wytycza się nowe szlaki, jedynym czym kierują się znakarze jest to, by kolor nowego szlaku nie krzyżował się z takim samym kolorem szlaku, który już istnieje w danej okolicy. Występują oczywiście od tego odstępstwa, jak na przykład w Karkonoszach, gdzie przy schronisku „Dom Śląski” krzyżują się dwa czerwone szlaki: jeden to Główny Szlak Sudecki, drugi to szlak prowadzący na Śnieżkę. Istnieją też tzw. urwane szlaki, których bardzo dużo znajdziemy w Tatrach. Urwany czy też ślepy szlak to taki szlak, który istniał kiedyś, a dzisiaj możemy poruszać się jedynie jego fragmentem np. szlak z nad Czarnego Stawu na Przełęcz pod Chopkiem – dawniej szlak prowadził na Słowację do Wielkiego Stawu Hińczowego czy też szlak do Wrót Chałubińskiego, gdzie czerwone znaki urywają się, a w przeszłości prowadziły nad Ciemnosmeryczyńskie Stawy. Swego rodzaju anomalię zaobserwujecie też na szlaku prowadzącym z Podbiańskiego na Błyszcz, gdzie na Pyszniańskiej Przełęczy nagle szlak zmienia kolor z niebieskiego na czerwony, mimo że nie ma tutaj żadnego rozwidlenia – jest to pozostałość dawnej drogi prowadzącej stąd na Halę Ornak.
Możliwe jest, że szlak czarny, żółty czy zielony będzie stosunkowo bardziej wymagającym szlakiem niż np. czerwony czy niebieski. Zależność ta wynika jednak nie z koloru, a ze specyfiki terenu, którym jest poprowadzony – szlak czerwony biegnie zazwyczaj główną granią, szlak czarny jest szlakiem łącznikowym, stąd np. może się piąć pod górę, by dołączyć do szlaku czerwonego czy niebieskiego.
Szlaki przyrodnicze i ścieżki dydaktyczne zazwyczaj mają kolory biało-zielone, często jest to biały kwadracik z zielonym listkiem na środku lub kwadrat składający się z dwóch trójkątów – ten po prawej jest zawsze biały, ten po lewej w innym kolorze, często zielony. Szlaki te nie są długie, zazwyczaj liczą ok. 5 km i najczęściej wyznaczane są wokół miejscowości turystycznych czy uzdrowisk. Szlaki rowerowe oznaczone są kwadratem z namalowanym czarnym rowerem na białym tle oraz prostokątem w kolorze. Konne zaś pomarańczową kołem na białym tle. I mała ciekawostka: szlaki konne są tak konstruowane, by w odległości maksymalnie jednego dnia drogi była jakaś stadnina lub ośrodek konny.
Szlaki narciarskie
Szlaki przeznaczone dla narciarzy są jedynymi szlakami turystycznymi, w których występuje bezpośrednia zależność między ich kolorem, a poziomem trudności trasy.
Szlaki narciarskie oznaczone są pomarańczowymi, prostokątnymi tablicami z kolorowymi poziomymi paskami pośrodku. Pasek pośrodku występuje w czterech kolorach:
- zielony – poziom trudności A – trasa bardzo łatwa, dla początkujących;
- niebieski – poziom trudności B – trasa łatwa, dla tych, co już trochę „kumają”😊;
- czerwony – poziom trudności X – trasa trudna, dla większych wymiataczy;
- czarny – poziom trudności D – trasa bardzo trudna, tylko dla naprawdę pewnych swoich umiejętności.
Podobnie, jak w przypadku szlaków pieszych, również w trasach narciarskich występują znaki szczególne – jak pomarańczowe kierunkowskazy ze strzałką, której grot jest w kolorze szlaku, a także wysokie tyczki z oznaczeniem szlaku na czubku ustawiane w terenie otwartym.
Szlaki przyrodnicze i ścieżki dydaktyczne
Szlaki przyrodnicze i ścieżki dydaktyczne zazwyczaj mają kolory biało-zielone, często jest to biały kwadracik z zielonym listkiem na środku lub kwadrat składający się z dwóch trójkątów – ten po prawej jest zawsze biały, ten po lewej w innym kolorze, często zielony. Szlaki te nie są długie, zazwyczaj liczą ok. 5 km i najczęściej wyznaczane są wokół miejscowości turystycznych czy uzdrowisk. Ścieżki dydaktyczne mają zazwyczaj swoje własne, unikalne oznaczenia, jak np. czarny niedźwiedź – symbol ścieżki prowadzącej na Ślężę czy smok na czerwonym tle wyznaczający w Dzierżoniowie Trakt Smoka (czyli trasę spacerową po mieście, o której pisałam już jakiś czas temu:)).
Szlaki rowerowe
Oznaczenia szlaków rowerowych dzielą się na krajowe i międzynarodowe. Krajowe szlaki rowerowe oznaczone są kwadratem z czarną obwódką w środku z namalowanym czarnym rowerem na białym tle oraz kolorowym prostokątem – oznaczającym kolor szlaku. Podobnie, jak w przypadku szlaków pieszych, kolor szlaku rowerowego nie oznacza jego trudności. Znak początku i końca szlaku oznacza się znakiem podstawowym, w którym zamiast prostokąta jest koło w kolorze szlaku. Symbol zmiany kierunku trasy to znak podstawowy ze strzałą w danym kolorze umieszczany przed skrętem.
W przypadku międzynarodowych oznaczeń, w opisanym wyżej kwadracie znajduje się jeszcze numer trasy np. „R10” zastępujący kolor trasy, gdyż trasy międzynarodowe mają zielone oznaczenia. Początek/ koniec trasy wskazuje znak podstawowy z kołem w kolorze zielonym, zaś znak zmiany kierunku zwiera strzałkę.
Szlaki konne
W przypadku szlaku konnego nie ma problemu z kolorami, gdyż jest tylko jeden – pomarańczowy. Szlaki konne oznacza się za pomocą białej, kwadratowej tablicy z pomarańczowym kołem. Początek/ koniec trasy oznacza się znakiem podstawowym z taką różnicą, że pomarańczowe koło namalowane jest na czarnym, większym kole. Podobnie, jak w przypadku szlaków pieszych, narciarskich i rowerowych wszelkie skręty i zmiany kierunku na szlakach konnych umieszczane są przed planowaną zmianą za pomocą znaku podstawowego ze strzałkami. Na szlakach konnych znajdziemy również znaki oznaczające postój lub popas dla koni – są to białe kwadraty z piktogramem głowy konia i nad nim czarnym zarysem dachu. I mała ciekawostka: szlaki konne są tak konstruowane, by w odległości maksymalnie jednego dnia drogi była jakaś stadnina lub ośrodek konny.
Szlak kajakowy
Podstawowe oznaczenie szlaku kajakowego to kwadrat z grubą niebieską ramką i czarnym piktogramem kajakarza na białym tle. Na znaku umieszczane są również dodatkowe informacje np. ostrzegawcze, a także nazwa lub logo szlaku oraz numer kolejnego znaku na szlaku. Znaki te zazwyczaj umieszczane są na tablicach i tyczkach. Co ciekawe stopień trudności szlaków kajakowych oznacza się za pomocą gwiazdek, gdzie jedna gwiazdka to trasa malownicza i stosunkowo łatwa, dwie gwiazdki to szlak zróżnicowany, a trzy bardzo zróżnicowany (co w praktyce oznacza, że a trasie spotkamy wiele zakrętów, przepraw i innych tego typu elementów).
Na trasie kajakowej znajdziemy też dodatkowe oznakowania – np. miejsc biwakowania – znak podstawowy z czarnym piktogramem namiotu, zamiast kajakarza czy oznaczenia atrakcji na trasie np. znak podstawowy z czarnym piktogramem wieży zamkowej zamiast kajakarza.
Podsumowanie
Mam nadzieję, że od teraz, uzbrojeni w wiedzę o tym czy kolor szlaku ma znaczenie, nie będziecie bać się żadnego koloru szlaku, a tym samym śmiało planować swoje górskie i nizinne wyprawy, biorąc pod uwagę inne parametry niż kolor szlaku:)! Do zobaczenia zatem!
